Biologia ssaków morskich i zagrożenia dla nich wynikające z działalności człowieka.

Zapraszamy Was  do przeczytania  niezwykle ciekawego wywiadu  z panią doktor Iwoną Pawliczką – zastępcą kierownika Stacji Morskiej Instytutu Oceanografii Uniwersytetu Gdańskiego w Helu.

Rozmawiały  uczestniczki projektu: Marta Lech i  Dominika Firyn.

  Jakie gatunki ssaków morskich żyją w Bałtyku?
Obecnie w naszym morzu możemy obserwować trzy gatunki fok: szarą, pospolitą i obrączkowaną.

  Dlaczego tak niewiele gatunków ssaków morskich mieszka w naszym morzu?
Bałtyk to morze bardzo młode, ewoluujące z zamkniętego, słodkowodnego zbiornika (jeziora Lodowego)  poprzez fazy otwarcia i zamknięcia połączenia z Atlantykiem przez Cieśniny Duńskie. Fauna Bałtyku pierwotnie była głównie arktyczna, w okresach połączenia z Atlantykiem  wzbogacana była przez gatunki słonowodne, między innymi zasiedliły go gatunki żyjące w wodach płytkich i przybrzeżnych. Bałtyk jako morze bardzo płytkie (śr. głębokość to ponad 50m, oferuje tym właśnie gatunkom dobre warunki życia.

  Który z gatunków fok żyjących w Bałtyku jest najrzadszy, a który występuje najczęściej?

Najmniej liczna jest foka pospolita, najwięcej jest obecnie foki szarej. W przeszłości (ok. 100 lat temu), kiedy fok w Bałtyku było dużo więcej niż dzisiaj, foka obrączkowana była najliczniejsza – ponad 200 000 osobników, podczas gdy szarych było wówczas ok. 100 000.

 Czy wszystkie gatunki ssaków morskich żyjących w Bałtyku to gatunki rodzime?

Tak, ponieważ wszystkie zasiedliły to morze w sposób naturalny.

Jak odróżnić samca od samicy foki szarej?
Można je dość łatwo odróżnić w wieku dorosłym, kiedy zarówno barwa futra, jak i kształt pyska jest bardzo charakterystyczny dla obu płci.

  Czy niewprawny obserwator może tego dokonać?
Jeśli foki są w wieku młodzieńczym, to bardzo trudno odróżnić samca od samicy.

 Czy u innych fok takie odróżnienie jest równie proste?
Nie, jest to prawie niemożliwe, ponieważ samice od samców różnią się wyłącznie wielkością, i to nieznacznie.

 W jaki sposób odróżnić morświna od delfina?
Najbardziej widoczną częścią ciała delfina i morświna jest płetwa grzbietowa. U morświna jest niska i trójkątna, u delfina sierpowata. Oczywiście wielkość obu gatunków jest inna. Morświny sięgają maksymalnie do 1,8m długości, delfiny nawet do 3metrów.

 Czy morświny i foki są długowiecznymi zwierzętami?
Nie są długowieczne. Morświny żyją średnio kilkanaście lat, foki ok. 25-30. Maksymalny odnotowany u zwierząt żyjących na wolności wiek morświna to 24 lata, foki szarej – 46.

Jakie są zwyczaje godowe fok?
To zależy których – polecam książkę o fokach mojego współautorstwa !!!

 Podobno gody u fok szarych mają brutalny przebieg. Czy mogą one doprowadzić do śmierci jednego z osobników?

Nie są brutalne, raczej polegają na demonstracji odwagi i siły, niż na jej użyciu. Samce kończą na straszeniu się i przepychankach, nie dochodzi do poważnych walk godowych.

Czy okres narodzin młodych fok jest taki sam u wszystkich gatunków?

Nie, to zależy gdzie i w jakich warunkach się rodzą. Foki szare i obrączkowane, które rodzą się na lodzie, przychodzą na świat w okresie zimowo-wiosennym, foki pospolite rodzące się na piaszczystych plażach, przychodzą na świat latem – w czerwcu.

Kiedy przychodzą na świat młode morświny?

Od lipca do września.

 Jak nazywają się „dzieci” ssaków morskich?
Noworodek morświna to cielę, foki – szczenię.

 Gdzie na terenie polskiego wybrzeża możemy obserwować najwięcej fok ? 

Jedyna niewielka kolonia fok szarych osiedliła się na piaszczystych łachach w  ujściu Przekopu Wisły.

Czy na polskim wybrzeżu obserwowano gody fok?
Nie, ale co roku mamy taką nadzieję.

Część II – Zagrożenia cywilizacyjne  - autor Dominika Firyn

 Czy u fok występuje konkurencja wewnątrzgatunkowa?
Foki szare tworzą jedną populację w Bałtyku, można więc jedynie mówić o konkurencji międzyosobniczej, ale w obliczu silnie zredukowanej liczebności tego gatunku, osobniki nie muszą konkurować ani o miejsce, ani o pożywienie.

Czy jest na tyle silna, aby zredukować liczebność gatunku?
Przy obecnej liczebności gatunku nie występuje.

 Jak groźne dla ssaków morskich są zanieczyszczenia znajdujące się w naszym morzu?

Groźne są przede wszystkim tzw. trwałe zanieczyszczenia organiczne, kumulujące się w kolejnych poziomach łańcucha troficznego – czyli u ssaków najbardziej. Należą do nich m.in. pestycydy, PCB, DDT. Używanie wielu z nich jest  zabronione, ale ich trwałość w środowisku jest bardzo długa i wciąż są w nim obecne. Upośledzają one układ immunologiczny, wpływają na niepłodność, powodują nowotwory, uszkodzenia układu nerwowego.

Jakie rodzaje zanieczyszczeń zagrażają najbardziej fokom, a jakie morświnom?

Takie same wszystkim gatunkom ssaków morskich – jak wyżej.

 Czy oprócz zanieczyszczeń istnieją inne zagrożenia dla fok i morświnów? 

Tak, do głównych bezpośrednich zagrożeń życia w wyniku działań człowieka, zalicza się przyłów w sieciach rybackich, a także wpływ nadmiernego hałasu podwodnego w przypadku morświnów, a podwodnego i nadwodnego w przypadku fok. Taki hałas powodować może wiele negatywnych skutków dla zwierząt - od wypłoszenia z siedliska, poprzez utratę kontaktu matki z dzieckiem, uszkodzenia słuchu, czy też śmierć.

 Jaki ma wpływ rybołówstwo na życie ssaków morskich?
Niektóre sieci rybackie to śmiertelne pułapki dla zwierząt – najczęściej bardzo młodych i niedoświadczonych, które eksplorują z zainteresowaniem środowisko, a także tych, które skuszone zostają łatwo dostępną rybą uwięziona w sieciach. Jedne i drugie giną zaplątując się w prawie niewidoczny dla nich materiał, z którego zrobione są sieci.

Czy słusznie foki nazywane są przez rybaków szkodnikami?
Naturalnym pożywieniem fok są przede wszystkim ryby. Im łatwiej je zdobyć, tym foki chętniej je konsumują. To one przede wszystkim maja do tego pożywienia naturalne prawo. Człowiek powinien korzystać z naturalnych zasobów pod warunkiem, ze nie uszczupla ich dla gatunków całkowicie od nich zależnych i w sposób bezpieczny zarówno dla siebie, jak i tych gatunków. W przypadku rybaków powinnością ich jest zabezpieczenie swoich połowów, po które sięgają niektóre foki kuszone łatwością ich zdobycia. Nie wszystkie osobniki jednak to potrafią. Niektóre podejmujące takie próby, giną w sieciach wplątując się w nie. 

Czy zwierzęta można w ogóle nazywać szkodnikami ? 
To pytanie natury filozoficznej, związane z rozumieniem funkcjonowania i znaczenia bogactwa przyrody dla człowieka, nie wyłącznie jako zasobów do bezgranicznego i wyłącznego eksploatowania. Moim zdaniem szkodnikiem są wyłącznie ludzie, którzy równowagę w środowisku zaburzają swoją nieodpowiedzialna działalnością.

Czy foki i morświny mają naturalnych wrogów w Bałtyku?
Jedyny ich naturalny wróg to tak naprawdę człowiek.

  Jakie zmiany klimatu mogą wpłynąć na ssaki morskie w Bałtyku?

Dla morświnów niebezpieczne byłoby oziębienie klimatu, powodujące zamarznięcie powierzchni wód Bałtyku i ograniczenie lub wręcz odcięcie dostępu do powietrza atmosferycznego. Dla fok szarych i pospolitych obecność lodu nie jest przeszkodą, dopóki maja także dostęp do wody. Ocieplenie klimatu natomiast miałoby negatywny wpływ na foki obrączkowane, gdyż brak lodu uniemożliwi im rozród, zależny od obecności i  lodu i śniegu.

Serdecznie dziękujemy za wspaniałą rozmowę.